Το νέο πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την έρευνα και καινοτομία την περίοδο 2021-2027, με την ονομασία “Ηorizon Europe” (Ορίζοντας Ευρώπη), ανακοινώθηκε στις 7 Ιουνίου από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το πρόγραμμα, που είναι το πιο φιλόδοξο πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας μέχρι σήμερα, αναμένεται να αξιοποιήσει τα επιτεύγματα και την επιτυχία του τρέχοντος προγράμματος «Ορίζοντας 2020» (Horizon 2020), και να διατηρήσει την ΕΕ πρωτοπόρο σε παγκόσμιο επίπεδο. Για τον επόμενο μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027, η Επιτροπή προτείνει να διατεθούν 100 δισ. ευρώ στην έρευνα και την καινοτομία.

Περίπου τα δύο τρίτα της οικονομικής ανάπτυξης της Ευρώπης κατά τις τελευταίες δεκαετίες είχαν ως κινητήρια δύναμη την καινοτομία. Το πρόγραμμα Ορίζοντας Ευρώπη αναμένεται να δημιουργήσει καινούργια και περισσότερη γνώση και τεχνολογίες, προάγοντας την επιστημονική αριστεία, και αναμένεται επίσης να έχει θετικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη, το εμπόριο και τις επενδύσεις, καθώς και σημαντικό κοινωνικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Κάθε ευρώ που επενδύεται από το πρόγραμμα μπορεί δυνητικά να αποφέρει απόδοση ύψους έως και 11 ευρώ στο ΑΕΠ εντός 25 ετών. Οι επενδύσεις της Ένωσης σε Ε&Κ αναμένεται να παραγάγουν άμεσα εκτιμώμενο όφελος έως και 100.000 θέσεων εργασίας σε δραστηριότητες Ε&Κ κατά τη διάρκεια της «επενδυτικής φάσης» (2021-2027).

Ο αντιπρόεδρος της Επιτροπής, κ. Γίρκι Κάταϊνεν, αρμόδιος για την απασχόληση, την ανάπτυξη, τις επενδύσεις και την ανταγωνιστικότητα, δήλωσε: «Η επένδυση στην έρευνα και την καινοτομία είναι επένδυση στο μέλλον της Ευρώπης. Η χρηματοδότηση της ΕΕ έχει επιτρέψει σε ομάδες από διάφορες χώρες και επιστημονικούς κλάδους να εργαστούν μαζί και να πραγματοποιήσουν ανακαλύψεις που δεν είχαμε διανοηθεί, καθιστώντας την Ευρώπη ηγέτη στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Με το πρόγραμμα Ορίζοντας Ευρώπη, θέλουμε να αξιοποιήσουμε περαιτέρω την επιτυχία αυτή και να συνεχίσουμε να συμβάλλουμε πραγματικά στις ζωές των πολιτών και στην κοινωνία ως σύνολο».

Ο κ. Κάρλος Μοέδας, επίτροπος αρμόδιος για θέματα έρευνας, επιστήμης και καινοτομίας, δήλωσε: «Το πρόγραμμα Ορίζοντας 2020 αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της Ευρώπης. Το νέο πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» στοχεύει ακόμη ψηλότερα. Στο πλαίσιο αυτό, θέλουμε να αυξήσουμε τη χρηματοδότηση για το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας, ώστε να ισχυροποιήσουμε την παγκόσμια επιστημονική υπεροχή της ΕΕ και να ενισχύσουμε εκ νέου τη συμμετοχή των πολιτών, καθορίζοντας φιλόδοξες νέες ερευνητικές αποστολές της ΕΕ. Προτείνουμε επίσης τη σύσταση ενός νέου Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Καινοτομίας, με στόχο τον εκσυγχρονισμό της χρηματοδότησης για την πρωτοποριακή καινοτομία στην Ευρώπη».

Παράλληλα με την προώθηση της επιστημονικής αριστείας μέσω του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (ΕΣΕ) και των υποτροφιών και ανταλλαγών Marie Skłodowska-Curie, το πρόγραμμα Ορίζοντας Ευρώπη θα εισαγάγει τα ακόλουθα κύρια χαρακτηριστικά:

• Ένα Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας (EΣΚ) που θα βοηθήσει την ΕΕ να καταστεί πρωτοπόρος στην καινοτομία που δημιουργεί νέες αγορές: η πρόταση της Επιτροπής θα δημιουργήσει ένα σημείο ενιαίας εξυπηρέτησης, ώστε οι πιο ελπιδοφόρες και με μεγάλες δυνατότητες αξιοποίησης καινοτόμες τεχνολογίες να μεταφερθούν από το εργαστήριο στις εμπορικές εφαρμογές, και προκειμένου να βοηθηθούν οι πλέον καινοτόμες νεοφυείς επιχειρήσεις και εταιρείες να αναπτύξουν τις ιδέες τους σε μεγαλύτερη κλίμακα. Το νέο ΕΣΚ θα συμβάλει στον εντοπισμό και τη χρηματοδότηση ταχέως εξελισσόμενων καινοτομιών υψηλού κινδύνου με μεγάλες δυνατότητες δημιουργίας νέων αγορών. Θα παρέχει άμεση στήριξη σε φορείς καινοτομίας μέσω δύο βασικών χρηματοδοτικών μέσων, ενός για τα πρώτα στάδια και ενός άλλου για την ανάπτυξη και την εμπορική προώθηση. Θα λειτουργεί συμπληρωματικά προς το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας.

• Νέες αποστολές έρευνας και καινοτομίας σε επίπεδο ΕΕ που εστιάζουν στις κοινωνικές προκλήσεις και την ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας: στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη»: η Επιτροπή θα δρομολογήσει νέες αποστολές με τολμηρούς, φιλόδοξους στόχους και μεγάλη ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία για την αντιμετώπιση ζητημάτων που επηρεάζουν την καθημερινή μας ζωή. Αυτές μπορούν να κυμαίνονται από την καταπολέμηση του καρκίνου μέχρι τις καθαρές μεταφορές ή την απαλλαγή των ωκεανών από τα πλαστικά. Οι αποστολές αυτές θα σχεδιάζονται από κοινού με τους πολίτες, τα ενδιαφερόμενα μέρη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα κράτη μέλη. Η έννοια των αποστολών (missions) στη καινοτομία προτάθηκε πρώτη φορά από την διεθνούς φήμης οικονομολόγο Mariana Mazzucato, αποτελεί αντικείμενο της πρόσφατης μελέτης της για λογαριασμό της ΕΕ και υιοθετήθηκε ως έννοια για την τη θέσπιση στόχων σε τέτοιες θεματικές περιοχές, ώστε να δημιουργείται η μέγιστη προστιθέμενη αξία στις ζωές των Ευρωπαίων πολιτών. Κάθε στόχος που υλοποιείται θα πρέπει να επιδρά θετικά, στη βελτίωση της υγείας, για παράδειγμα, της διατροφής, του περιβάλλοντος των πολιτών, του μεταναστευτικού προβλήματος, κτλ.

• Μεγιστοποίηση του δυναμικού καινοτομίας σε ολόκληρη την ΕΕ: Η στήριξη θα διπλασιαστεί για τα κράτη μέλη που υστερούν στις προσπάθειές τους να αξιοποιήσουν στο έπακρο το εθνικό τους δυναμικό έρευνας και καινοτομίας. Επιπλέον, νέες συνέργειες με τα διαρθρωτικά ταμεία και το Ταμείο Συνοχής θα διευκολύνουν τον συντονισμό και τον συνδυασμό χρηματοδοτήσεων και θα βοηθήσουν τις περιφέρειες να αγκαλιάσουν την καινοτομία.

• Μεγαλύτερη ανοικτότητα: Η αρχή της «ανοικτής επιστήμης» θα καταστεί ο τρόπος λειτουργίας του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη», στο πλαίσιο του οποίου θα απαιτείται η ανοικτή πρόσβαση σε δημοσιεύσεις και δεδομένα. Αυτό θα βοηθήσει τη διείσδυση στην αγορά και την αύξηση του δυναμικού καινοτομίας των αποτελεσμάτων που θα έχουν παραχθεί με χρηματοδότηση της ΕΕ.

• Νέα γενιά ευρωπαϊκών συμπράξεων και αυξημένη συνεργασία με άλλα προγράμματα της ΕΕ: Το πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» θα εξορθολογήσει τον αριθμό των συμπράξεων που συμπρογραμματίζει ή συγχρηματοδοτεί η ΕΕ με εταίρους όπως η βιομηχανία, η κοινωνία των πολιτών και τα χρηματοδοτικά ιδρύματα, προκειμένου να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα και ο αντίκτυπός τους στην επίτευξη των στόχων πολιτικής της Ευρώπης. Το πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» θα προάγει την αποτελεσματική και λειτουργική σύνδεση με άλλα μελλοντικά προγράμματα της ΕΕ, όπως η Πολιτική Συνοχής, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας, το πρόγραμμα Ψηφιακή Ευρώπη και ο μηχανισμός «Συνδέοντας την Ευρώπη», καθώς και με το διεθνές πρόγραμμα ITER για την παραγωγή ενέργειας από σύντηξη.

Το Κοινό Κέντρο Ερευνών (Joint Research Centre, JRC), η υπηρεσία της Επιτροπής για την επιστήμη και τη γνώση, θα εξακολουθήσει να παρέχει επιστημονικές γνωμοδοτήσεις, τεχνική υποστήριξη και εξειδικευμένη έρευνα.

Τα προτεινόμενα κονδύλια του προϋπολογισμού, ύψους 100 δισ. ευρώ για την περίοδο 2021-2027, περιλαμβάνουν 97,6 δισ. ευρώ στο πλαίσιο του προγράμματος Ορίζοντας Ευρώπη (εκ των οποίων 3,5 δισ. ευρώ θα διατεθούν στο πλαίσιο του ταμείου InvestEU) και 2,4 δισ. ευρώ για το πρόγραμμα έρευνας και κατάρτισης της Ευρατόμ.

Το πρόγραμμα Ευρατόμ, το οποίο χρηματοδοτεί δραστηριότητες έρευνας και κατάρτισης στους τομείς της πυρηνικής ασφάλειας, της πυρηνικής προστασίας και της ακτινοπροστασίας, θα επικεντρωθεί περισσότερο σε πυρηνικές εφαρμογές εκτός του τομέα της ηλεκτροπαραγωγής, όπως στην υγειονομική περίθαλψη και τον ιατρικό εξοπλισμό, ενώ θα στηρίξει επίσης την κινητικότητα των πυρηνικών ερευνητών στο πλαίσιο των δράσεων Marie Skłodowska-Curie.

Η διάρθρωση του νέου προγράμματος είναι η ακόλουθη :

Πυλώνας 1: Ανοικτή Επιστήμη

Ο πυλώνας αυτός, προϋπολογισμού 25,8 εκατ. ευρώ, περιλαμβάνει τις δραστηριότητες του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (ΕΣΕ), τις δράσεις Marie Skłodowska-Curie και τις ευρωπαϊκές ερευνητικές υποδομές.

Πυλώνας 2 : Παγκόσμιες προκλήσεις και ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας

Ο πυλώνας αυτός, προϋπολογισμού 52,7 εκατ. ευρώ, περιλαμβάνει δραστηριότητες υποστήριξης της αξιοποίησης καινοτόμων λύσεων για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων σε 5 ευρείες περιοχές (clusters): Υγεία, Χωρίς Αποκλεισμούς & Ασφαλείς Κοινωνίες, Ψηφιοποίηση και Βιομηχανία, Κλίμα-Ενέργεια-Μεταφορές, Τρόφιμα και Φυσικοί Πόροι. Στο τμήμα αυτό εντάσσονται και οι δράσεις του Κοινού Κέντρου Ερευνών (Joint Research Centre).

Πυλώνας 3: Ανοικτή Καινοτομία

Ο πυλώνας αυτός, προϋπολογισμού 13,5 εκατ. ευρώ, περιλαμβάνει τρεις (3) κατηγορίες δραστηριοτήτων για την υποστήριξη όλων των τύπων καινοτομίας, περιλαμβανομένης αυτής που δημιουργεί νέες αγορές: Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας, ευρωπαϊκά οικοσυστήματα καινοτομίας και  Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας (ΕΙΚΤ).

Οριζόντιος Πυλώνας: «Ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας»

Οι δραστηριότητες αυτού του πυλώνα, προϋπολογισμού 2,1 εκατ. ευρώ, θα υποστηρίζουν οριζόντια την υλοποίηση του προγράμματος μέσω της ενίσχυσης των δυνατοτήτων Ε&Κ στην Ευρώπη και της απρόσκοπτης κυκλοφορίας της γνώσης και του ανθρώπινου δυναμικού υψηλών προσόντων.

Ιστορικό

Η πρόταση για το πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» αξιοποιεί την επιτυχία του «Ορίζοντα 2020», του μεγαλύτερου μέχρι σήμερα προγράμματος-πλαισίου για την έρευνα και την καινοτομία, με προϋπολογισμό ύψους 77 δισ. ευρώ για επτά χρόνια (2014-2020). Η ενδιάμεση αξιολόγηση του έδειξε ότι το πρόγραμμα βρίσκεται σε σωστή πορεία για τη δημιουργία απασχόλησης και ανάπτυξης, την αντιμετώπιση των σημαντικότερων κοινωνικών προκλήσεων και τη βελτίωση της ζωής των πολιτών. Έδειξε ότι το πρόγραμμα έχει σαφή ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία και παράγει αποδεδειγμένα οφέλη σε σύγκριση με τη στήριξη σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο. Ερευνητές του «Ορίζοντας 2020» έχουν συμβάλει σε σημαντικές ανακαλύψεις, όπως εξωπλανητών, του μποζονίου Χιγκς και βαρυτικών κυμάτων, ενώ τουλάχιστον 19 βραβευμένοι με το βραβείο Νόμπελ ερευνητές έλαβαν χρηματοδότηση έρευνας από την ΕΕ πριν ή μετά τη βράβευσή τους. Σύμφωνα με στοιχεία του Μαΐου 2018, το πρόγραμμα έχει στηρίξει πάνω από 18.000 έργα, μέσω της χορήγησης άνω των 31 δισ. ευρώ.

Επόμενα βήματα

Μια γρήγορη συμφωνία για τον συνολικό μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ και τις τομεακές προτάσεις είναι ζωτικής σημασίας προκειμένου τα ταμεία της ΕΕ να αρχίσουν να παράγουν συγκεκριμένα αποτελέσματα το συντομότερο δυνατόν. Τυχόν καθυστερήσεις θα ωθούσαν τα λαμπρότερα μυαλά της Ευρώπης να αναζητήσουν ευκαιρίες αλλού. Αυτό θα συνεπαγόταν την απώλεια χιλιάδων θέσεων έρευνας και θα έβλαπτε την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης.

Η επίτευξη συμφωνίας το 2019 για τον επόμενο μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό θα συμβάλει στην απρόσκοπτη μετάβαση από τον τρέχοντα προϋπολογισμό (2014-2020) στον νέο, και θα εξασφαλίσει την προβλεψιμότητα και τη συνέχεια της χρηματοδότησης προς όφελος όλων των πολιτών. Το πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» θα ξεκινήσει τις εργασίες του την 1η Ιανουαρίου 2021.

Η ονομασία του νέου προγράμματος έρευνας & καινοτομίας

Η ονομασία του Προγράμματος «Ορίζοντας-Ευρώπη» προέκυψε, σύμφωνα με τον Επίτροπο Κάρλος Μοέδας, έτσι ώστε να παραπέμπει σε δύο ισχυρούς συμβολισμούς, την αριστεία και τη συλλογικότητα. Συγκεκριμένα:

• Το πρώτο συνθετικό, «Ορίζοντας» (Ηorizon), παραπέμπει στην αριστεία (excellence) και στην αναγνώριση του ηγετικού ρόλου της Ευρώπης παγκοσμίως όσον αφορά στα προγράμματα έρευνας και καινοτομίας. Το νέο πρόγραμμα βασιζόμενο στην επιτυχία του παρελθόντος, θα πρέπει να αξιοποιήσει αυτό το “brand name” στο μέλλον.

• Το δεύτερο συνθετικό, «Ευρώπη» (Europe), παραπέμπει στην «ισχύ εν τη ενώσει», τη συλλογική δύναμη των 27 κρατών-μελών, παρά την περίοδο κοινωνικοοικονομικής και πολιτική κρίσης που διέρχεται η Ευρώπη. Παραπέμπει επίσης στην περηφάνια για τα επιτεύγματα αυτού του συλλογικού εγχειρήματος και στην προστιθέμενη αξία της ΕΕ που δημιουργεί προϋποθέσεις για μεγαλύτερο αντίκτυπο σε σχέση με τις μεμονωμένες προσπάθειες των κρατών-μελών.

Το ΕΚΤ ως Εθνικό Σημείο Επαφής για τα ευρωπαΙκά προγράμματα έρευνας

Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) αποτελεί Εθνικό Σημείο Επαφής για ευρωπαϊκά προγράμματα έρευνας, τεχνολογίας και καινοτομίας από το 1992 έως σήμερα (τρέχον πρόγραμμα: Ορίζοντας 2020). Καλύπτοντας όλα τα στάδια των ερευνητικών έργων, από την προετοιμασία της πρότασης έως την υλοποίηση και την αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων, οι υπηρεσίες του ΕΚΤ περιλαμβάνουν πληροφόρηση και συμβουλευτικές Υπηρεσίες, λειτουργία γραφείου υποστήριξης, ανάπτυξη και διακίνηση ενημερωτικού υλικού, διοργάνωση εκδηλώσεων και σεμιναρίων, εξεύρεση συνεργατών για την συγκρότηση κοινοπραξιών και την από κοινού υποβολή προτάσεων, καταγραφή της εθνικής συμμετοχής και έκδοση στατιστικών στοιχείων και δεικτών απόδοσης.